Một góc trung tâm huyện Bắc Mê ngày nay
Bắc Mê là huyện vùng sâu, vùng xa của tỉnh Hà Giang, cách thành phố Hà Giang 53 km về phía Đông. Phía Bắc giáp huyện Yên Minh, phía Đông giáp huyện Bảo Lâm (tỉnh Cao Bằng), phía Tây giáp huyện Vị Xuyên, phía Nam giáp huyện Na Hang và huyện Lâm Bình (tỉnh Tuyên Quang). Huyện có diện tích tự nhiên 85.258,9 ha, chiếm 10,8% diện tích của tỉnh. Độ cao trung bình 400 - 500 m so với mặt nước biển, có đỉnh cao 1.408 m, bị chia cắt bởi các khe suối lớn nhỏ. Bắc Mê có sông Gâm chảy qua. Khí hậu cận nhiệt đới ẩm, nhiệt độ trung bình từ 19 - 23oC, độ ẩm trung bình 83%, lượng mưa trung bình hàng năm 1.600 mm. Huyện gồm 13 đơn vị hành chính cấp xã gồm thị trấn Yên Phú và 12 xã: Yên Định, Minh Ngọc, Thượng Tân, Minh Sơn, Lạc Nông, Giáp Trung, Yên Phong, Phú Nam, Yên Cường, Đường Âm, Đường Hồng, Phiêng Luông. Bắc Mê có quốc lộ 34 chạy qua, nối liền trung tâm huyện với thành phố Hà Giang, đây là một trong những điều kiện thuận lợi cho việc phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của huyện và giao thương hàng hóa với các vùng.
Bắc Mê là tên gọi mới của địa phương, ra đời cách đây gần một thế kỷ, là mảnh đất có truyền thống văn hoá lâu đời. Các di chỉ, di vật khảo cổ học tìm thấy ở Bắc Mê cho thấy các dòng tộc người cư trú ở đây từ rất sớm, có niên đại cách đây khoảng ba vạn năm. Trong chặng đường dài dựng nước và giữ nước, vùng đất này mang nhiều tên gọi khác nhau nhưng đều thuộc một phần của châu Vị Xuyên thuộc trấn Tuyên Quang của nhà nước Đại Việt. Thời Pháp thuộc, Bắc Mê được đặt dưới chế độ quân quản, nằm trong vùng kiểm soát của đạo quân binh thứ 3. Ngày 20/8/1891, tỉnh Hà Giang được thành lập, Bắc Mê có 2 tổng của châu Vị Xuyên với tên gọi là tổng Yên Phú và tổng Yên Định.
Cách mạng tháng Tám thành công, tiểu khu Bắc Mê được thành lập (thuộc huyện Vị Xuyên) gồm 7 xã với gần 6.000 dân. Trước yêu cầu của sự nghiệp cách mạng trong giai đoạn mới, năm 1984, huyện Bắc Mê chính thức được thành lập. Sau hơn 30 năm xây dựng và trưởng thành, đến nay huyện Bắc Mê có 12 xã và 1 thị trấn với 139 thôn, tổ dân phố. Huyện có 14 dân tộc anh em cùng sinh sống, với trên 50.000 dân. Trong đó đông nhất là đồng bào dân tộc Dao (37,0%), Tày (35,0%), H’Mông (21,2%) và các dân tộc ít người khác.
Đồng bào các dân tộc cư trú xen kẽ trên khắp địa bàn toàn huyện. Đồng bào Dao, Mông thường cư trú trên các triền núi cao, Tày, Hoa thường cư trú ở vùng thấp. Nghề trồng trọt đã trở thành nguồn sống chủ yếu, trong đó trồng lúa, ngô chiếm vị trí hàng đầu. Trong những năm gần đây, mặc dù còn nhiều khó khăn, song cùng với những chính sách hỗ trợ, đầu tư của Đảng, Nhà nước, sự cố gắng, nỗ lực vượt qua khó khăn, thách thức của cấp uỷ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trên địa bàn, Bắc Mê đã và đang từng bước khoác lên mình một diện mạo mới, phấn đấu trở thành một trong những huyện động lực của tỉnh Hà Giang.
